Stel je voor: je wandelt door de prachtige Kennemerduinen. De zon schijnt, je hoort de vogels fluiten en voelt de frisse zeewind. Een perfecte dag. Plotseling ritselt er iets in het gras naast het pad. Je hart slaat misschien even over. Zou het een slang zijn? De kans bestaat, want ook deze bijzondere dieren noemen de Kennemerduinen hun thuis. In dit artikel neem ik je mee in de wereld van de slangen in dit unieke duingebied. Geen zorgen, het is vooral een verhaal van fascinatie en respect voor de natuur. Meer weten over de andere bewoners van dit gebied? Ontdek hier welke wilde dieren je nog meer kunt spotten.
De Kennemerduinen: een thuis voor slangen
De Kennemerduinen, onderdeel van Nationaal Park Zuid-Kennemerland, vormen een divers landschap. Je vindt er open duinen, dichte bosschages, vochtige duinvalleien en stille bossen. Deze variatie biedt een perfect leefgebied voor verschillende diersoorten, waaronder reptielen zoals slangen. Ze vinden hier beschutting, plekken om te zonnen en voldoende voedsel. Het is een ecosysteem waar elk dier zijn rol speelt, en slangen zijn daar een belangrijk onderdeel van. Ze helpen bijvoorbeeld bij het in toom houden van knaagdierpopulaties. Jouw wandeling door dit gebied biedt dus ook een kans om een glimp op te vangen van deze schuwe bewoners. Wist je dat ook de hazelworm hier voorkomt?
Welke slangen kom je tegen in de Kennemerduinen?
In de Kennemerduinen leven drie soorten slangen. Elk heeft zijn eigen kenmerken en leefwijze. Het is goed om te weten welke dit zijn, zodat je ze herkent en weet hoe je het beste reageert als je er een ziet. Het gaat om de adder, de gladde slang en de ringslang. Laten we ze eens van dichterbij bekijken.
De adder: de enige giftige slang
De adder (Vipera berus) is misschien wel de bekendste slang van Nederland en de enige giftige soort die je in de Kennemerduinen aantreft. Geen paniek, adders zijn erg schuw en bijten alleen uit zelfverdediging als ze zich ernstig bedreigd voelen. De kans op een confrontatie is klein als je op de paden blijft en de natuur respecteert.
Overnachten in de buurt
- Uiterlijk: Je herkent de adder vooral aan het donkere zigzagpatroon op zijn rug. De basiskleur varieert van grijs en bruin tot roodachtig. Mannetjes zijn vaak contrastrijker getekend dan vrouwtjes. Een ander kenmerk zijn de ogen: adders hebben een verticale, spleetvormige pupil, net als een kat. De kop is duidelijk driehoekig en afgeplat.
- Gedrag: Adders houden van zonnen. Op een warme, zonnige dag vind je ze soms op open plekjes, bijvoorbeeld aan de rand van een heideveld of op een zandige helling. Ze voelen trillingen goed aan en vluchten meestal snel als je aankomt.
- Leefgebied: Ze geven de voorkeur aan rustige, open terreinen zoals heidevelden, open bossen en zandverstuivingen waar ze kunnen jagen op muizen, hagedissen en kikkers.
- Giftigheid: Een beet van een adder is pijnlijk en vereist medische aandacht. Het gif is bedoeld om prooien te doden, niet om mensen aan te vallen. Symptomen na een beet zijn zwelling, pijn, duizeligheid en misselijkheid.
Het zien van een “adder Kennemerduinen” is een bijzondere ervaring, maar houd altijd gepaste afstand.
VIDEO: Hazelworm in de Kennemerduinen
De gladde slang: een meester in camouflage
De gladde slang (Coronella austriaca) is een stuk minder bekend, maar minstens zo interessant. Deze slang is, in tegenstelling tot de adder, niet giftig en volkomen ongevaarlijk voor mensen.
- Uiterlijk: De naam zegt het al: de schubben van de gladde slang zijn glad en glanzen niet. De kleur is meestal grijs of bruin, met twee rijen kleine, donkere vlekjes op de rug. Soms vormen deze vlekjes een vaag zigzagpatroon, wat voor verwarring met de adder kan zorgen. Kijk dan naar de ogen: de gladde slang heeft een ronde pupil. Ook loopt er vaak een donkere streep van het neusgat, door het oog, naar de mondhoek. De kop is minder duidelijk van het lichaam te onderscheiden dan bij de adder.
- Gedrag: Gladde slangen zijn meesters in verstoppen. Ze leven een verborgen bestaan en jagen actief op hagedissen (vooral de zandhagedis en de levendbarende hagedis), jonge slangen en kleine zoogdieren. Ze wurgen hun prooi.
- Leefgebied: Je vindt de “gladde slang Kennemerduinen” vooral op droge, zonnige plekken zoals heidevelden en open plekken in het bos, vaak in de buurt van de prooidieren.
- Ongevaarlijk: Deze slang is absoluut niet giftig. Bij verstoring probeert hij te vluchten of houdt zich stil. Als hij zich erg bedreigd voelt, kan hij soms bijten, maar dit is zeldzaam en niet gevaarlijk.
De gladde slang is een kwetsbare soort in Nederland, dus elke waarneming is waardevol.
De ringslang: de waterliefhebber
De ringslang (Natrix helvetica, voorheen Natrix natrix) is de grootste slang van Nederland en een echte waterrat. Ook deze slang is niet giftig.
- Uiterlijk: De ringslang herken je makkelijk aan de gele, witte of oranjeachtige vlekken direct achter de kop, die vaak een soort ‘ring’ of ‘halsband’ vormen. De rug is meestal grijsgroen, bruingrijs of olijfkleurig, soms met kleine donkere vlekjes of streepjes. De pupil is rond.
- Gedrag: Ringslangen zijn uitstekende zwemmers en jagen voornamelijk op kikkers en padden, en soms vissen. Je ziet ze vaak in de buurt van water. Bij gevaar kunnen ze een sissend geluid maken, een stinkende vloeistof afscheiden of zich zelfs schijndood houden, waarbij ze op hun rug gaan liggen met de tong uit de bek.
- Leefgebied: De “ringslang Kennemerduinen” leeft in waterrijke gebieden: bij sloten, poelen, meren en vochtige graslanden. Ze leggen hun eieren graag in broeihopen, zoals composthopen of hopen bladeren en takken.
- Ongevaarlijk: Net als de gladde slang is de ringslang niet giftig voor mensen. Ze zijn schuw en zullen proberen te vluchten.
Het is een prachtig gezicht om een ringslang te zien zwemmen of zonnen aan de waterkant.
Slangen spotten: geduld en respect
Wil je graag “slangen zien Kennemerduinen”? Dat vraagt om geduld, een beetje geluk en vooral respect voor de dieren en hun omgeving. Hier een paar tips:
- Beste tijd: De grootste kans om slangen te zien heb je op zonnige dagen in het voorjaar (april, mei) als ze ontwaken uit hun winterslaap en gaan zonnen om op te warmen. Ook in de zomer zijn ze actief, vooral in de ochtend en late namiddag.
- Beste plekken: Zoek op rustige, zonnige plekken. Denk aan randen van heidevelden, open plekken in het bos, zandige hellingen op het zuiden, en voor de ringslang bij waterpartijen.
- Kijk goed: Slangen zijn meesters in camouflage. Kijk rustig en let op beweging of vormen die afwijken van de omgeving. Soms zie je alleen een deel van het lichaam.
- Blijf op de paden: Dit is niet alleen beter voor de natuur, maar ook voor je eigen veiligheid. Slangen voelen trillingen van voetstappen en zullen vaak al weg zijn voordat je ze ziet.
- Houd afstand: Zie je een slang? Geniet ervan op afstand. Probeer hem niet te vangen of aan te raken. Dit verstoort het dier en kan bij een adder leiden tot een beet.
- Gebruik een verrekijker: Hiermee bekijk je de slang goed zonder hem te storen.
Wat als je een slang tegenkomt?
De kans dat je tijdens een wandeling zomaar een slang tegen het lijf loopt, is niet enorm groot, maar het kan gebeuren. Wat doe je dan?
- Blijf kalm: Realiseer je dat de slang waarschijnlijk banger is voor jou dan jij voor hem.
- Houd afstand: Geef de slang de ruimte om weg te komen. De meeste slangen zullen vluchten als ze de kans krijgen. Minimaal 2 meter afstand is een goede richtlijn.
- Loop eromheen: Als de slang op het pad ligt en niet weggaat, loop er dan met een ruime boog omheen.
- Raak de slang niet aan: Probeer de slang nooit op te pakken of te verjagen met een stok. Dit is stressvol voor het dier en vergroot de kans op een beet, zeker bij een adder.
- Wat te doen bij een adderbeet: Hoewel zeldzaam, is het goed te weten wat je doet bij een beet van een “giftige slang Kennemerduinen”.
- Blijf rustig (makkelijker gezegd dan gedaan, maar paniek versnelt de hartslag en daarmee de verspreiding van eventueel gif).
- Bel direct 112 en meld dat het om een adderbeet gaat.
- Probeer het gebeten lichaamsdeel zo min mogelijk te bewegen.
- Verwijder strak zittende kleding of sieraden rond de beetplek.
- Ga niet zelf snijden, zuigen of afbinden. Wacht op professionele hulp.
Onthoud: respect en afstand zijn de sleutelwoorden.
Bescherming van deze bijzondere reptielen
Alle inheemse slangensoorten in Nederland, dus ook die in de Kennemerduinen, zijn beschermd. Dit betekent dat je ze niet mag vangen, doden, verstoren of hun leefgebied beschadigen. Ze spelen een nuttige rol in het ecosysteem. Helaas staan ze onder druk door verlies van leefgebied, versnippering van natuurgebieden en soms ook door menselijke angst of onwetendheid. Jij helpt mee aan hun bescherming door:
- Op de paden te blijven.
- Je hond aangelijnd te houden, waar dat verplicht is.
- Geen afval achter te laten.
- Waarnemingen door te geven aan de juiste instanties (bijvoorbeeld via waarneming.nl). Dit helpt bij onderzoek en bescherming.
Door bewust om te gaan met de natuurlijke omgeving van de Kennemerduinen, draag je bij aan het behoud van deze fascinerende dieren. Jouw bezoek kan zo een positieve impact hebben.
Veelgestelde vragen over slangen in de Kennemerduinen
Hieronder vind je antwoorden op enkele veelgestelde vragen. Hopelijk helpt dit je om met nog meer plezier en kennis de Kennemerduinen te verkennen.
Zijn alle slangen in de Kennemerduinen giftig?
Nee, van de drie soorten slangen die in de Kennemerduinen leven, is alleen de adder giftig. De gladde slang en de ringslang zijn niet giftig en ongevaarlijk voor mensen.
Interessante links
Leer meer over Kennemerduinen slang door deze selectie van links te verkennen.
- Duinslangen in Zuid-Kennemerland? | Nationaal Park Zuid …
- Duinslangen in Zuid-Kennemerland? – Vroege Vogels – BNNVARA
Wat moet ik doen als ik gebeten word door een adder?
Blijf zo kalm mogelijk. Bel onmiddellijk 112 voor medische hulp. Beweeg het gebeten lichaamsdeel zo min mogelijk en verwijder knellende kleding of sieraden. Probeer de wond niet zelf te behandelen door te snijden, zuigen of afbinden.
Hoe herken ik het verschil tussen een adder en een gladde slang?
De adder heeft meestal een duidelijke zigzagtekening op de rug en een verticale pupil. De gladde slang heeft vaak twee rijen donkere vlekjes (soms lijkend op een vaag zigzag) en een ronde pupil. De kop van de adder is ook duidelijker driehoekig.
Mag ik slangen aanraken of vangen in de Kennemerduinen?
Nee, alle inheemse slangen zijn beschermde diersoorten. Je mag ze niet vangen, verstoren of doden. Het is het beste om ze met rust te laten en van een afstand te bewonderen.
Wanneer heb ik de meeste kans om slangen te zien in de Kennemerduinen?
De grootste kans heb je op zonnige, warme dagen in het voorjaar (april-mei) en de zomer, vooral in de ochtenduren of late namiddag. Zoek op rustige, zonnige plekken zoals heideranden, open plekken in het bos of langs waterkanten (voor de ringslang).
